اسید فسفریک، یکی از ترکیبات مهم در تولید کود های شیمیایی می باشد که در کنار اسید نیتریک به صورت انبوه در کشورمان در حال تولید است. امروزه، بالغ بر ده طرح جدید تولید اسید فسفریک در ایران در حال طراحی، ساخت و یا راه اندازی هستند که بزرگ ترین تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران مربوط به مجتمع هایی می باشد که در ادامه آن ها را نام می بریم. حال در این مقاله، سعی ما این می باشد که نام شرکت هایی را که در زمینه تولید اسید فسفریک فعال هستند را برایتان شرح دهیم تا با آن ها آشنا شوید.
اسید فسفریک چیست؟
اسید فسفریک، به عنوان دومین اسید در جهان به لحاظ میزان سطح تولید شناخته خواهد شد. این ماده از نظر شیمیایی دارای سه ظرفیت مختلف می باشد که در دمای محیط (27 درجه) غیر فعال و بی خطر می شود و در مقایسه با اسید هایی چون اسید بوریک، اسید اگزالیک و اسید استیک قوی تر و از اسید هایی چون اسید سولفوریک، اسید هیدروکلریک و اسید نیتریک ضعیف تر عمل خواهد کرد.
مسلما رتبه دوم اسید فسفریک از لحاظ میزان تولید در جهان، نشان دهنده پر مصرف بودن آن نزد کارخانجات و صنایع مختلف می باشد. از این رو، کاربرد های مختلفی را می توانیم برای اسید فسفریک کشاورزی در نظر بگیریم که مهمترین آن به عنوان ماده اولیه در تولید کود های شیمیایی، پاک کننده فرآورده های غذایی، مواد دارویی، در تولید مواد شوینده و مکمل غذای دام و طیور مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
بزرگترین تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران
در کارخانه های تولید اسید فسفریک، مواد گوگرد پس از سوختن ابتدا به SO2 و سپس در مجاورت کاتالیست پنتااکسیدوانادیم به SO3 تبدیل خواهند شد و سپس این ماده با SO3 و آب ترکیب می شود؛ پس از آن اسید سولفوریک (H2SO4) به دست خواهد آمد که درجه غلظت آن حدود 5/98% می باشد. حال در این بخش از مقاله، سعی ما بر این است که 4 تا از بزرگ ترین تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران را برای تان نام ببریم تا شما اطلاعات کافی در این باره را کسب نمایید.
شرکت ایران فسفات
یکی از بزرگترین تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران، شرکت ایران فسفات می باشد که پس از راه اندازی خط تولید دی کلسیم فسفات به ظرفیت 40.000 تن در سال و مواجه شدن با کمبود شدید اسید فسفریک در ایران از سال 1379 اقدام به انجام مطالعه و بررسی های لازم جهت تهیه گزارش توجیه فنی، اقتصادی و مالی را انجام داد و طرح احداث کارخانه تولید اسید فسفریک به ظرفیت 125.000 تن P2O5 در سال را نمود که در این راستا به موفقیت رسید. در این زمینه نکات زیر را مورد بررسی قرار داد که عبارت اند از:
- تهیه گزارش توجیه فنی و اقتصادی طرح
- انتخاب تکنولوژی و طراح خارجی
- مبادله قرارداد خرید لیسانس و مهندسی پایه و تجهیزات کارخانه با شرکت بلژیکی SNC LAVALIN EUROPE
- تعیین محل احداث پروژه و مشارکت با شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران ( به نسبت 80 درصد شرکت ایران فسفات و 20 درصد شرکت پتروشیمی ) و تشکیل شرکت آریا فسفریک جنوب
- گشایش اعتبار اسنادی خرید ماشین آلات خارجی طرح به نفع فروشنده خارجی
- دریافت لیسانس و مدارک مهندسی پایه از فروشنده خارجی و انجام مطالعات تفصیلی توسط مهندسین مشاور ایرانی
مجتمع مس سرچشمه
در بین تعداد کثیر بزرگ تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران، مجتمع مس سرچشمه با دارا بودن بیشترین ظرفیت تولید، جزئه بزرگترین تولید کنندگان اسید سولفوریک محسوب خواهد شد. مجتمع سرچشمه با دارا بودن دو واحد 300.000 تن و 600.000 تن در سال در نزدیکی شهر رفسنجان استان کرمان در حال تولید اسید فسفریک است. اسید فسفریک که در این کارخانه در حال تولید است، با ترکیبی از گاز های حاصل از تشویه کنسانتره مس در کوره های فلش بدست می آید.
کارخانه های قدیمی این مجتمع که در گذشته فعالیت می کردند، توسط شرکت SNC-Lavalian ایتالیا طراحی و حوالی سال 1387 توسط وزارت دفاع بنا شدند. سپس واحد تولید اسید فسفریک در این مجتمع در سال 1397 دو جذبی سازی شد و ظرفیت آن به حدود 300.000 تن در سال افزایش یافت؛ ولی با توجه به کم بودن غلظت گاز های ورودی که در حدود 1.5 تا 7 درصد می باشند، اکثر اوقات این ماده شیمیایی با ظرفیت بسیار کمی تولید خواهد شد.
مجتمع مس شهربابک
مجتمع مس شهربابک (خاتون آباد) بعد از مجتمع مس سرچشمه از تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران می باشد که در جایگاه سوم قرار گرفته است. این واحد در کوره فلش که دارد، گاز SO2 با غلظت بالا تولید می کند. این گاز بعد از تصفیه به کارخانه اسید سولفوریک جدید که ظرفیت 540 هزار تن در سال دارد، منتقل خواهد شد. این واحد که در سال 1399 راه اندازی شده است، توسط شرکت Outotec طراحی و توسط شرکت فناوران پارسیان (وزارت دفاع) بنا شده است.
اسید فسفریک تولیدی مجتمع مس شهربابک، باعث تعطیلی اکثر کارخانه های اسید سولفوریک داخلی شد است؛ اما شرکت ملی مس با صرف هزینه های بسیار بالا، دو سناریوی صادرات اسید سولفوریک (با انتقال ریلی از دو مجتمع اسید به بندر عباس) و ساخت کارخانه کود در بندر عباس را برنامه ریزی و ساخته است.
پتروشیمی رازی
پتروشیمی رازی که در جایگاه چهارم لیست بزرگترین تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران قرار دارد، در گذشته دارای سه واحد تولید اسید سولفوریک با ظرفیت 3220 تن در روز بود. فاز اول در سال 1349 با ظرفیت روزانه 1320 تن راه اندازی شد و فاز جدید در سال 1356 با دو کارخانه به ظرفیت کل 1900 تن در روز شروع به فعالیت کرد. این واحد ها، توسط شرکت SIM-Chem طراحی و ساخته شدند.
خوراک این سه واحد موجود در پتروشیمی رازی، گوگرد مایع حاصل از واحد های شیرین سازی گاز ترش ورودی به پتروشیمی می باشد. به این نکته هم اشاره کنیم که پتروشیمی رازی خود یکی از بزرگترین تولید کنندگان گوگرد در ایران می باشد. در این مجتمع، واحد های تهیه اسید سولفوریک وجود دارند که فرآیند هر سه واحد به روش تماس می باشد.
نحوه تولید اسید فسفریک در کارخانه ها
تولید فسفات از اواسط قرن نوزدهم میلادی، با ساخت کود های فسفریک در جهان مطرح می باشد. این ماده شیمیایی در ابتدا از طریق واکنش شیمیایی با استخوان های موجودات زنده از جمله ماهی به وجود می آید. اما به دلیل درصد پایین فسفات حاصل از این قبیل واکنش ها، تلاش برای افزایش غلظت آن نزد تولید کنندگان روز به روز بیشتر شده است؛ به طوری که بعد از چند سال، دانشمندان متوجه تولید فسفات 25 درصد از ترکیب سنگ فسفات با اسید فسفریک شده اند. رفته رفته تولیدات اسید فسفریک در شرکت ها به حد مطلوبی رسید که جایگزین کود های حیوانی شدند. امروزه اسید فسفریک، توسط تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران به دو روش حرارتی و مرطوب تولید خواهد شد که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.
روش حرارتی
روش اول در تولید اسید فسفریک، روش حرارتی می باشد که در این روش به دلیل بالا بودن خلوص فسفریک اسید، هزینه فرآوری کردن آن برای تولید کنندگان بسیار زیاد می باشد. به همین علت از آن تنها برای مصرف در صنایع غذایی، دارویی و تولید مواد شوینده استفاده خواهد شد. علت استفاده از این روش برای صنایع نام برده شده، این می باشد که کیفیت در ساخت مواد شوینده و خوراکی بسیار مهم است؛ بنابراین کارخانه ها نمی توانند از روش مرطوب استفاده کنند.
روش مرطوب
روش دوم، روش مرطوب می باشد که در آن خلوص این ماده شیمیایی بسیار پایین است و تولید آن برای کارخانجات کود سازی بسیار به صرفه بوده است. غلظت نهایی اسید فسفریک در روش مرطوب، به قدری پایین می باشد که استفاده از آن را در تولید کود های شیمیایی و مکمل خوراک دام و طیور بسیار منطقی خواهد کرد.
نتیجه...
در این مقاله، سعی ما این بود که شما با بزرگترین تولید کنندگان اسید فسفریک در ایران آشنا شوید؛ تا بتوانید در مورد آن ها اطلاعاتی کسب نمایید. امیدواریم مطالب ارائه شده مورد پسند شما واقع شده باشند.