کنوانسیون CMR به منظور تامین حقوق و منافع افراد و شرکتهای درگیر در حمل و نقل جادهای بینالمللی تدوین شده است و به منظور یکنواختکردن شرایط حاکم بر قراردادهای این صنعت میباشد.
این کنوانسیون، یک چارچوب حقوقی مشترک را برای صنعت حمل و نقل جادهای بینالمللی فراهم میکند و قوانین و مقررات مرتبط با این زمینه را تنظیم میکند.
معرفی کنوانسیون CMR
یکی از ویژگیهای بارز کنوانسیون CMR این است که در همه موارد حمل و نقل بینالمللی و حتی در حالتهای خاص حمل ترکیبی، به شرطی که کالا از وسایل نقلیه جادهای تخلیه نشود، قابل اجرا است.
این به این معنی است که حمل و نقل کالاها از طریق جاده، حتی در صورتی که با استفاده از وسایل نقلیه دیگر نیز صورت گیرد، تحت پوشش این کنوانسیون قرار میگیرد.
یکی از جنبههای مهم این کنوانسیون، وضوح در روابط بین افراد و شرکتهای مختلف در زنجیره عملیات حمل و نقل بینالمللی جادهای است.
به عبارت دیگر، کنوانسیون CMR با ارائه یک سند استاندارد به نام CMR که در سطح بینالمللی صادر میشود، اطمینان میدهد که همه طرفین قرارداد از شرایط و مسئولیتهای خود آگاه هستند و در صورت بروز هر گونه اتفاق ناگوار، حقوق و تعهدات آنها مشخص میشود.
تعیین موارد مسئولیت هر فرد و شرکت در زنجیره حمل و نقل بینالمللی جادهای و بهخصوص تعیین حداکثر میزان مسئولیت حملکنندگان در مواقعی که کالاها گم شوند یا به آنها صدمه برسد، این امکان را فراهم میآورد که شرکتهای بیمه بتوانند مسئولیت حملکنندگان را به سهولت و به شکلی موثر بیمه کنند.
به این ترتیب، این کنوانسیون نقش بسیار مهمی در ایجاد یک محیط امن و پایدار برای صنعت حمل و نقل جادهای بینالمللی ایفا میکند.
کنوانسیون CMR یا همان کنوانسیون مربوط به قرارداد حمل و نقل بینالمللی جادهای کالا، یکی از پیمانهای بینالمللی است که توسط سازمان ملل متحد در ۱۹ می ۱۹۵۶ در ژنو، سوئیس به امضاء گذاشته شد. این پیمان مجموعه قوانین و مقرراتی را برای صنعت حمل و نقل جادهای بینالمللی تعیین میکند.
اهداف اصلی کنوانسیون CMR شامل تامین حقوق و تضمین امنیت کالاهای حملشده، تعیین مسئولیتها و تعهدات مرتبط با انجام قراردادهای حمل و نقل بینالمللی جادهای و تدوین قوانین و مقررات مشترک بین کشورهای عضو است.
این کنوانسیون توسط اعضای سازمان ملل متحد و کشورهای عضو آن بهعنوان یک پیمان بینالمللی تصویب و اجرا میشود.
تا فوریه ۲۰۱۷، ۴۴ کشور به این پیمان پیوستهاند که نشان از پذیرش گسترده این پیمان توسط جوامع بینالمللی است. عضویت در این پیمان برای کشورها اهمیت زیادی دارد زیرا این پیمان با ایجاد یک چارچوب حقوقی مشترک، به طور موثری به ارتقای حمل و نقل بینالمللی جادهای کمک میکند و مسائل مربوط به مسئولیتها و حقوق و تعهدات مختلف را تنظیم میکند.
با توجه به اهمیت حمل و نقل بینالمللی جادهای برای تجارت جهانی، تدوین و اجرای کنوانسیون CMR به عنوان یکی از پیمانهای بینالمللی مهم در صنعت حمل و نقل جادهای، نقشی بسیار حیاتی دارد.
این پیمان با تعیین حقوق و تعهدات مرتبط با حمل و نقل بینالمللی، به ایجاد یک محیط قانونی مناسب برای تسهیل تجارت و افزایش اعتماد بین کشورها کمک میکند.
جزئیات کنوانسیون CMR
راهنامه CMR یک سند رسمی است که در مسیر حمل و نقل بین المللی با استفاده از کامیونها به کار میرود. این سند مخصوص حمل جادهای است و به عنوان دلیل انعقاد قرارداد حمل عمل میکند، که در آن حملکننده (کریر) شرایط قرارداد را پذیرفته و محموله را تحویل گرفته است.
این سند طبق مقررات کنوانسیون بینالمللی حمل و نقل جادهای کالا یا مقررات بینالمللی حمل کالا از طریق جاده صادر میشود و مسئولیتهای متصدیان حمل جادهای را مشخص میکند.
این سند غیر قابل انتقال است و به عنوان رسید کالا در نظر گرفته میشود، لذا باید تایید سازمان حمل و نقل پایانههای کشور را داشته باشد. این سند، برای تضمین انجام صحیح حمل و نقل و حفظ حقوق و تعهدات طرفین قرارداد حمل، اهمیت زیادی دارد و به عنوان یک اسناد رسمی و حقوقی، نقش مهمی در صدور و اجرای قراردادهای حمل و نقل بینالمللی ایفا میکند.
کنوانسیون CMR که در سال ۱۹۵۶ تصویب و الحاق پنج کشور اروپایی را به خود جلب کرد، به مرور زمان به یکی از مفیدترین و عمدهترین کنوانسیونها در زمینه حمل و نقل بینالمللی تبدیل شده است.
این کنوانسیون تاکنون بیش از شصت کشور را به خود جذب کرده است. کنوانسیون CMR در حوزه حمل بین المللی جادهای کالا و همچنین در شرایط خاص حمل ترکیبی، زمانی که کالا از وسایل نقلیه جادهای تخلیه نشود به کار میرود.
نکته این است که کالا از وسیله نقلیه تخلیه نشده باشد؛ زیرا این موضوع مشخصهای است که تعیینکننده برای اعمال مفاد کنوانسیون CMR است.
به طور کلی، این تدابیر و مفاد کنوانسیون CMR به منظور ارتقای کیفیت و اعتماد در حمل و نقل بینالمللی کالا از طریق جاده و همچنین به منظور ایجاد یک چارچوب حقوقی استاندارد برای این فعالیت اقتصادی گسترده و حیاتی تدوین شدهاند.
فرستنده مسئول جبران کلیه هزینهها، خسارات و صدماتی است که در نتیجه عدم صحت یا عدم کفایت اطلاعات لازم به حملکننده وارد میشود. این اطلاعات شامل موارد زیر میباشد:
- نام و نشانی فرستنده کالا
- نام و نشانی گیرنده کالا
- تاریخ و محل دریافت کالا
- وزن ناخالص کالا
- شرح ماهیت کالا و نوع بستهبندی
- تعداد بستهها و علایم و شمارههای مخصوص آنها
- دستورات ضروری برای تشریفات گمرکی و سایر موارد مربوطه
بنا به مفاد کنوانسیون CMR و توافقات بین فرستنده و حملکننده، مسئولیت فرستنده برای ارائه اطلاعات صحیح و کامل به حملکننده برای حمل و نقل کالاها بسیار حیاتی است. عدم ارائه اطلاعات دقیق و کافی میتواند به عواقب مالی جبرانناپذیری برای هر دو طرف منجر شود.
مبنای محاسبه حق بیمه، توافقی است که بین بیمهگذار (فرستنده) و شرکت بیمه به وجود میآید. این توافق ممکن است بر اساس ارزش کالا، نوع بستهبندی، مسافت حمل و سایر عوامل مرتبط با حمل و نقل تعیین شود.
بر اساس این توافق، شرکت بیمه میتواند با در نظر گرفتن ریسکهای مرتبط با حمل و نقل، مقدار حق بیمه را تعیین کند و شرایط پوشش بیمه را مشخص کند.
با توجه به این که فرستنده مسئول ارائه اطلاعات صحیح و کامل به حملکننده است، ایجاد یک تفاهمنامه معقول و شفاف بین این دو طرف از اهمیت بسیاری برخوردار است.
این تفاهمنامه میتواند شامل تعیین شرایط دقیق برای ارسال و دریافت کالاها، مقدار حق بیمه، شرایط پوشش بیمه و سایر جزئیات مربوط به حمل و نقل باشد تا هر دو طرف از حقوق و تعهدات خود آگاهی داشته و از تضمین اجرای صحیح قرارداد بهرهمند شوند.
در مواردی که از راهنامههای حمل کالا یا CMR برای حمل و نقل کالا استفاده میشود، اهمیت ویژهای به تعیین میزان حق بیمه متعلقه داده میشود. بهطور کلی، متقاضی حمل و نقل کالا باید قبل از بارگیری اطلاعات مربوط به بار و شرایط حمل را به بیمهگر اعلام کند و مبلغ حق بیمه مربوطه را پرداخت کند، یا تا سقف خاص و محدودی، بیمه CMR را اخذ کند.
همچنین، در صورتی که برای یک محموله چند راهنامه صادر شود، به این پدیده به نام گروپاژ اشاره میشود. در این حالت، حق بیمه برای هر راهنامه جداگانه محاسبه نمیشود؛ بلکه بر اساس معیارهای دیگری اعم از حجم کل ناخالص کالا، محاسبه میشود.
در صورتی که برای یک مقصد باشد، مبلغ حق بیمه برابر با حجم کل کامیون دربست که شامل کالا میشود، محاسبه میشود. اگر راهنامهها برای مقاصد مختلف باشند، مبلغ حق بیمه بر اساس دورترین مقصد و حجم کل کامیون محاسبه میگردد.
با توجه به موارد فوق، تعیین مبلغ حق بیمه در موارد استفاده از راهنامههای CMR برای حمل و نقل کالا، به ویژه در شرایطی که گروپاژ انجام میشود، به عوامل متعددی وابسته است که از جمله آنها میتوان به حجم و وزن کالا، مسافت حمل، مسیرهای مختلف و مقاصد محتمل، نوع کامیون و سایر عوامل مشابه اشاره کرد.
این اطلاعات و ضوابط به منظور تعیین میزان حق بیمه و تخصیص پوشش بیمهای مناسب، از اهمیت بالایی برخوردار است و توسط بیمهگر و متقاضی حمل و نقل کالا به دقت مورد بررسی قرار میگیرد.
بیمه حمل و نقل
در حوزه بیمههای حمل و نقل، مواردی وجود دارند که برای آنها نرخ بیمه متفاوت از کالاهای استاندارد تعیین میشود. بهعنوان مثال، برای کالاهای خطرناک و فاسدشدنی، نرخ بیمه معمولاً بیشتر از کالاهای استاندارد است.
دلیل این افزایش نرخ بیمه در این موارد، افزایش ریسک و احتمال وقوع خسارت به دلیل خصوصیات خاص این نوع کالاها میباشد.
یکی از جوانب مهم بیمه حمل و نقل، هزینه نجات و جلوگیری از توسعه خسارت است که توسط بیمهگر پرداخت میشود. این هزینهها به منظور حفظ و نجات کالاها و جلوگیری از گسترش خسارتها پس از وقوع حادثه انجام میشود.
در کنوانسیون CMR، خسارت و هزینههای مربوط به برخی موارد مشخص، معاف از پوشش بیمه میباشد. بهعنوان مثال، هزینههای مربوط به کالاهایی که تحت شمول کنوانسیون CMR نیستند، توسط بیمهگر پوشش داده نمیشود.
همچنین، خسارتهای ناشی از مواردی همچون عمد و سوء نیت بیمهگذار، انرژی هستهای و رادیواکتیو، جنگ، شورش، بلوا، اعتصاب، خرابکاری، ضبط و یا مصادره کالا نیز از پوشش بیمه معاف میباشند.
در کل، موارد معافیت از پوشش بیمه و خسارتهایی که تحت پوشش بیمه نیستند، باید به دقت بررسی شوند و بیمهگذار باید از این موارد آگاهی داشته باشد تا در صورت وقوع حوادث، ادعای بیمهای او مورد قبول قرار گیرد.
در بیمهنامههای حمل و نقل، تعیین محدوده پوشش بیمه برای کالاهای خاص بسیار حیاتی است. برخی از کالاها به دلیل ارزش ویژهای که دارند، نیاز به پوشش بیمهای خاص دارند که شامل حفاظت از خسارات محتمل میشود.
در این راستا، خساراتی که به فلزات گرانبها، سنگهای قیمتی، پول و اسکناس، آثار هنری و تابلوهای نقاشی و مجسمهها وارد شود، معمولاً از پوشش بیمه مستثنی میشوند مگر در صورتیکه قبل از حمل موافقت بیمهگر جلب شده باشد.
بدین معنا که این نوع کالاها نیاز به موافقت از سوی بیمهگر دارند تا در صورت وقوع حادثه، بیمهگذار ادعای بیمهای موثر داشته باشد. این موافقت معمولا با توجه به ارزش و خطرات خاص مرتبط با هر کالا، تعیین میشود و ممکن است شرایط و محدودیتهای خاصی را شامل شود.
همچنین، در مواردی مانند لوازم دست دوم و اثاثیه منزل، باید فرستنده کالا برای کالا بیمه کلوز C تهیه نماید. بدین معنا که در این حالت، خسارات وارده به کالاها تا زمان تحویل نهایی به گیرنده تحت پوشش بیمهای قرار میگیرد و مسئولیت بیمهگر برای همه مراحل حمل و نقل از زمان بارگیری تا تحویل نهایی را پوشش میدهد.
در کل، این مفاد و شرایط بیمهنامهها به منظور حفظ منافع بیمهگذار و ارایه پوشش مناسب برای کالاهای خاص، با دقت تعیین شدهاند تا در صورت وقوع حادثه، مراجعین به بیمه بتوانند ادعای بیمهای موثر داشته باشند و خسارات وارده را جبران کنند.
قوانین و شرایط بیمهنامه
- قوانین و شرایط قرارداد:
تعریف سند حمل (راهنامه) یا Waybill صادره به موجب CMR
راهنامه CMR سندی است که در مسیر حمل با کامیون مورد استفاده قرار میگیرد و مخصوص حمل جادهای میباشد. این سند دلیل انعقاد قرارداد حمل، پذیرش شرایط قرارداد و رسید دریافت محموله توسط حملکننده (کریر) است. سند مزبور تحت مقررات کنوانسیون بینالمللی حمل و نقل جادهای کالا یا مقررات بینالمللی حمل کالا از طریق جاده صادر میگردد و حدود مسئولیتهای متصدیان حمل جادهای را مشخص مینماید. این سند غیرقابل انتقال بوده و به منزله رسید کالا تلقی میگردد و بایستی مورد تایید سازمان حمل و نقل پایانههای کشور باشد.
تعریف SDR) Special Drawing Right) حق برداشت مخصوص
SDR به معنای حق برداشت مخصوص، یک واحد مالی بینالمللی است که توسط صندوق بینالمللی پول (IMF) برای استفاده در تراکمات بینالمللی ایجاد شده است.
این واحد مالی از یک سبد از ارزهای عمده تشکیل شده است که شامل دلار آمریکا، یورو، فرانک سوئیس، پوند انگلیس، ین ژاپن، یوان چین، کرون سوئد، و کرون نروژ میباشد. وزن هر ارز در این سبد توسط IMF تعیین میشود و ارزش هر SDR مانند سایر ارزها از طریق بانکهای مرکزی مختلف استعلام میشود.
تعریف گروپاژ (Groupeage)
مفهوم گروپاژ به معنای حمل مشترک محمولات برای گروهی از صاحبان کالا در یک وسیله نقلیه میباشد. در قرارداد حمل CMR، محمولاتی که برای گروهی از صاحبان کالا حمل میشوند، به عنوان گروپاژ تعریف میشوند.
در این حالت، بارنامههای مختلف برای هریک از صاحبان کالا صادر میشود، اما گروپاژ یکی از خدماتی است که به وسیله فورواردر انجام میگیرد. با ظهور کانتینرها، اهمیت گروپاژ بیشتر شده است.
فورواردر با جمعآوری کالای خردهبار، یک بارنامه رسیدی جهت صاحبان کالا صادر مینماید و خود به عنوان مالک کل کالا محسوب میشود. در این صورت، حملکننده فقط یک بارنامه اصلی برای فورواردر صادر میکند و تمام مسئولیت حمل کالا بر عهده فورواردر است.
تعریف کریر (Carrier)
در قوانین و مقررات مختلف کشورها، عبارت "کریر" به حملکننده یا متصدی حمل اطلاق میشود. کریر یک شخص حقیقی یا حقوقی است که مسئولیت حمل و نقل فیزیکی کالا را بر عهده میگیرد. این شخص میتواند یک شرکت هواپیمایی، شرکت کشتیرانی، شرکت حمل و نقل جادهای، یا شرکت راهآهن باشد.
به عنوان مثال، در صورتی که یک کالا از یک مکان به مکان دیگر حمل شود، کریر مسئولیت اجرای این حمل را بر عهده میگیرد.
تعریف فورواردر (Forwarder)
فورواردر یک شخص است که حمل و نقل کالا را طراحی میکند و قرارداد حمل را از طرف خود یا از طرف یک شخص دیگر، به عنوان اصل (و نه به عنوان نماینده) با قبول مسئولیت انجام میدهد. فورواردر بارنامه خود را صادر میکند و مسئولیت حمل و نقل را از مبداء تا مقصد بر عهده میگیرد.
بر اساس بارنامه مزبور، فورواردر به عنوان طرف مسئول اعلام میشود و مسئولیت انجام حمل و نقل به ویژه بر عهده اوست.
آغاز و پایان تعهد بیمهگر در قرارداد
تعهد بیمهگر در قرارداد بیمه از زمان تحویل کالا توسط بیمهگذار یا نماینده او آغاز میشود و تا زمان تحویل کالا به گیرنده یا انبار گمرک مقصد ادامه دارد. این بدان معناست که وظیفه بیمهگر از زمانی که کالا به اختیار بیمهگذار تحویل گرفته میشود، فعال میشود و تا لحظه تحویل کالا به مقصد نهایی یا انبار گمرک متوقف میماند.
همچنین، در صورتی که راهنامهها در طول اعتبار قرارداد بیمه صادر شوند اما تاریخ تحویل کالای موضوع آنها بعد از پایان اعتبار قرارداد باشد، بیمهگر همچنان مسئولیت بیمهنامه را تحت پوشش خود قرار میدهد.
به عبارت دیگر، هر راهنامهای که در طول اعتبار قرارداد بیمه صادر شود، حتی اگر تحویل کالا بعد از پایان اعتبار قرارداد باشد، تحت پوشش بیمهگر قرار میگیرد.
استثنائات در قرارداد بیمه
در قرارداد بیمه، استثنائات به مواردی اشاره دارد که بیمهگر مسئولیت تعویض یا تعویض خسارت را بر عهده نمیگیرد. این استثنائات معمولا در شرایط عمومی بیمهنامه یا در قوانین مربوطه ذکر میشود. در ادامه به برخی از استثنائات معمول در قرارداد بیمه اشاره میشود:
- موارد مشمول کنوانسیون CMR و مقاولهنامه مربوطه: برخی از خسارات که در کنوانسیون CMR و مقاولهنامههای مربوطه تعریف شدهاند، ممکن است بیمهگر تعهدی برای پوشش آنها نداشته باشد.
- خسارات ناشی از عمد و سوءنیت بیمهگذار: در صورتی که خسارتی ناشی از عمد یا سوءاستفاده بیمهگذار رخ دهد، بیمهگر ممکن است از پرداخت خسارت معاف شود.
- خسارات ناشی از انرژی هستهای و یا رادیواکتیو: خساراتی که ناشی از استفاده یا حادثه مربوط به انرژی هستهای یا رادیواکتیو باشد، ممکن است تحت پوشش بیمهگر قرار نگیرد.
- خسارات ناشی از جنگ، شورش، بلوا، و اعتصاب و خرابکاری: خسارات ناشی از رخدادهایی مانند جنگ، شورش، بلوا، و اعتصاب و خرابکاری معمولا استثنا در قراردادهای بیمه است.
- ضبط و یا مصادره کالا: در صورتی که کالا مورد ضبط یا مصادره قرار گیرد، بیمهگر ممکن است از تعهد خود معاف شود.
- فلزات گرانبها، سنگهای قیمتی، پول و اسکناس، آثار هنری و تابلوهای نقاشی و مجسمهها: خسارات ناشی از آثار هنری، فلزات گرانبها، سنگهای قیمتی، پول و اسکناس و تابلوهای نقاشی و مجسمهها ممکن است در بیمهنامه به عنوان استثناء ذکر شود. با این حال، بیمهگذار میتواند قبل از حمل، با موافقت بیمهگر، برای این اقلام تحت پوشش بیمه قرار گیرند.
اهمیت و اصلیترین بخش حمل و نقل بینالمللی کالاها
در حمل و نقل بینالمللی کالاها، عملیات حمل و نقل بر عهده رانندگان و صاحبان کامیونها قرار دارد که به دلیل تعامل مستقیم آنها با فرآیند حمل و نقل، این بخش از عملیات به عنوان اصلیترین بخش این فرآیند محسوب میشود.
در گذشته، به دلیل عدم وجود ضوابط مشخص برای تعیین حد و حدود مسئولیتها، تمام ریسکها و مخاطرات این عملیات بر عهده کریرها و صاحبان وسایل حمل بوده است. در نتیجه، در بسیاری از مواقع، در اثر وقوع حوادث مختلف، آنان متحمل ضرر، زیان و حتی ورشکستگی شدهاند.
به منظور پیشگیری از وقوع چنین رویدادهایی و به منظور ایجاد یک فرآیند قانونی برای مدیریت روابط بین فرستنده کالا، گیرنده کالا و حملکننده، در سال ۱۹۵۶ میلادی، کشورهای اروپایی در شهر ژنو به هم آمده و مقرراتی را تحت عنوان کنوانسیون CMR تصویب کردهاند.
این مقررات شامل ۵۱ ماده است که قوانینی ساده و قابل اجرا برای تسهیل حمل و نقل بینالمللی کالاها فراهم میآورد.
این کنوانسیون با ایجاد یک چارچوب حقوقی قابل اجرا، برای تضمین حقوق و وظایف تمامی طرفهای مرتبط در فرآیند حمل و نقل، موجب افزایش اعتماد و کاهش مخاطرات و ریسکهای مرتبط با این عملیات شده است.
تفاوت بین کنوانسیون CMR و کارنه تیر
- محدودیت موضوعی
- کنوانسیون CMR: ناظر بر روابط بین فرستنده کالا، حملکننده و گیرنده کالاست.
- کارنه تیر: ناظر بر روابط بین حملکننده، گمرک و موسسه ضامن است.
- تعداد و محتوا
- کنوانسیون CMR: سند CMR در سه نسخه اصلی برای محمولاتی که تحت آن حمل میشوند، صادر میشود. یک نسخه برای فرستنده کالا، یک نسخه برای حملکننده و یک نسخه برای گیرنده کالا.
- کارنه تیر: محتوا و تعداد نسخههای کارنه تیر بسته به نوع مورد استفاده متغیر است.
- پوشش بیمه
- کنوانسیون CMR: علاوه بر نظارت بر روابط بین حملکننده، فرستنده و گیرنده کالا، در برگیرنده پوشش بیمه مسئولیت برای شرکتهای کریر است. بنابراین، CMR به اصطلاح باید بیمه شود.
- کارنه تیر: بیمه مسئولیت وضعیت متغیری است و به صورت جداگانه برای هر مورد انجام میشود.
در کل، کنوانسیون CMR به عنوان یک سند حقوقی است که حقوق و وظایف طرفین را مشخص میکند و همچنین برای شرکتهای حملکننده پوشش بیمه را ارائه میدهد. از طرفی، کارنه تیر به عنوان یک سند تجاری و گمرکی عمل میکند و بیشتر با روابط بین حملکننده، گمرک و موسسه ضامن مرتبط است.