آلودگی هوا در شهرهای بزرگ یکی از معضلات اصلی است که سلامت انسان‌ها و محیط زیست را با خطر جدی مواجه کرده است. از زمان صنعتی شدن جوامع مختلف، استفاده از سوخت‌های فسیلی مانند زغال سنگ، بنزین، گاز و گازوئیل و تولید آلاینده‌های جوی ناشی از احتراق، این سوخت‌ها باعث به وجود آمدن معضلی به نام آلودگی هوا شد. این نوع سوخت ها به میزان گسترده‌ای توسط صنایع مختلف و همچنین خودروها و وسایل نقلیه مورد استفاده قرار می‌گیرند و به این ترتیب در طول روز حجم عظیمی از این آلاینده‌ها وارد جو زمین می‌شود. یکی از اصلی‌ترین معضلاتی که افزایش این آلاینده‌ها در جو زمین به وجود می‌آورند، اثر گلخانه‌ای است که می‌تواند محیط زیست و حیات زمین را با خطر جدی روبرو کند.
گاز گلخانه‌ای چیست؟
گاز گلخانه‌ای به گازهایی مانند بخار آب، دی‌اکسید کربن، متان، اکسید نیتروژن و ازون گفته می‌شود که به صورت طبیعی در جو زمین وجود داشته و از تناسب طبیعی برخوردار هستند. این گازها زمانی برای زمین مضر خواهند بود که از این تعادل خارج شوند. در حالت عادی این گازها پدیده‌ای به نام پدیده گلخانه‌ای را به وجود می‌آورند که یک فرآیند طبیعی بوده و با تولید گرما روی زمین امکان حیات برای موجودات مختلف را فراهم می‌کند. پدیده گلخانه‌ای به این صورت عمل می‌کند که بخشی از انرژی تابشی و گرمای خورشید که پس از برخورد به زمین به سمت جو منعکش شده را در اتمسفر نگه می‌دارد تا گرمای مناسب برای حیات بر روی کره زمین تأمین شود.
در واقع، گازها و پدیده گلخانه‌ای یکی از مهم‌ترین عوامل برای ایجاد تعادل دمایی در سطح کره زمین هستند و به نوعی حیات روی این کره مدیون پدیده گلخانه‌ای است؛ در صورت عدم وجود این گازها در اتمسفر دمای سطح زمین از میانگین دمای در حال حاضر بیش از 150 درجه سردتر می شود و عملاً به معنای عدم وجود حیات روی زمین است.
پدیده گلخانه‌ای میلیون‌ها سال به صورت طبیعی وجود داشته و تعادل دمایی کره زمین را انجام می‌دهد. فعالیت‌های بشر در قرن‌ها اخیر و تولید انواع گازهای آلاینده ناشی از برخی فعالیت‌ها مانند احتراق سوخت‌های فسیلی باعث شده که این پدیده تشدید و از حالت طبیعی خود خارج شود. به این معنی که انرژی و گرمای بیشتری از خورشید در اتمسفر زمین محبوس می‌شود که نتیجه آن افزایش دمای هوا و گرم تر شدن زمین است.
از مهم‌ترین گازهایی که می‌توانند پدیده گلخانه‌ای را روی زمین تشدید کنند، می‌توان به دی‌اکسید کربن، متان، بخار آب، ازون، اکسید نیتروژن، سولفید هگزافلوراید و ... اشاره کرد. محققان سهم دی اکسید کربن را در تشدید پدیده گلخانه‌ای بیشتر از سایر گازها می‌دانند؛ به این دلیل که دی‌اکسید کربن گازی است که در اثر احتراق سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. با این تفاسیر پدیده گلخانه‌ای یک پدیده طبیعی است که برای حیات زمین واجب است و معضلی که امروزه گریبان‌گیر انسان و کره زمین شده، مربوط به تشدید پدیده گلخانه‌ای می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با انواع گازهای گلخانه ای و تاثیرات هر یک بر کره زمین اینجا را کلیک کنید.
دلایل مضربودن گاز گلخانه‌ای
تولید بی‌رویه گازهای گلخانه‌ای در اثر دخالت انسان در طبیعت و فعالیت‌های صنعتی باعث شده که تعادل این گازها در اتمسفر درست نباشد. یکی از اثرات مخرب افزایش گازهای گلخانه‌ای، گرم شدن بیش از حد زمین است؛ بر اساس تحقیقات صورت گرفته در طول 100 سال گذشته، دمای هوا در سطح زمین بین 0.18 تا 0.74 درجه سانتی گراد افزایش داشته است.
در صورتی که اگر گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن، ازون، بخار آب و ... در اتمسفر تعادل داشته باشند، شرایط طبیعی در زمین از نظر دما و آب و هوا برقرار می‌شود. زمانی این گازها مضر می‌شوند که حجم آن‌ها در اتمسفر بیشتر از حالت طبیعی شود که در این صورت، درصد بیشتری از انرژی گرمایی خورشید در اتمسفر محبوس می‌شود. نتیجه این اتفاق، گرم شدن هوای زمین و عواقب بعدی مانند آب شدن یخ‌های قطبی، تغییرات آب و هوایی و اقلیمی، بالا آمدن آب دریاها و اقیانوس و ... خواهد بود.
از چه طریقی گاز گلخانه‌ای تولید می‌شود؟
یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر، می توان به انسان و دخالت آن در طبیعت اشاره کرد. به طور کلی، می‌توان گفت که این گازها از روش‌های زیر تولید و وارد جو زمین می‌شوند:
1. سوخت‌های فسیلی
انسان از این نوع سوخت برای انجام بسیاری از امور مانند تولید برق و انرژی استفاده می‌کند. محصول اصلی احتراق این سوخت‌ها، دی‌اکسید کربن به عنوان یکی از اصلی‌ترین گاز گلخانه‌ای و مهم‌ترین عامل مؤثر بر تغییرات آب و هوایی است. افزایش فعالیت‌های صنعتی، تعدداد خودروها و استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی برای اهداف متعدد باعث افزایش تولید این گاز و ورود آن به جو زمین شده است.
2. روش‌های مدرن کشاورزی
استفاده از کودهای شیمیایی در صنعت کشاورزی که حاوی نیتروژن هستند، یکی دیگر از منابع تولید گاز گلخانه‌ای به حساب می‌آید. استفاده از این کودها باعث تولید اکسید نیتروژن و ورود آن به جو زمین می‌شود.
3. زباله‌های صنعتی و محل‌های دفن زباله
یکی دیگر از منابع تولید گاز گلخانه‌ای زباله‌های صنعتی و محل دفن زباله ها می باشد. گازهای دی‌اکسید کربن و متان حاصل تجزیه مواد مختلف در این محل‌ها هستند که با ورود به جو، پدیده گلخانه‌ای را تشدید می‌کنند.
4. جنگل‌زدایی
یکی از اصلی‌ترین وظایف گیاهان و درختان، جذب دی‌اکسید کربن هوا و تولید اکسیژن است. دخالت انسان در طبیعت و از بین بردن حجم وسیعی از جنگل‌ها در نقاط مختلف زمین باعث برهم ریختن این تعادل و افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو زمین شده است.
اثرات گازهای گلخانه‌ای بر زمین
از مهم‌ترین اثرات مخربی که افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای می‌تواند بر زمین و محیط زیست داشته باشد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
· تخریب و نازک شدن لایه ازون
· ورود پرتوهای فرابنفش مضر به سطح زمین
· تبخیر بیش از حد آب‌های سطحی و شیرین
· به وجود آمدن کم آبی و خشکسالی
· گرم شدن زمین و افزایش میانگین دمای هوا در نزدیکی سطح زمین
· بالا آمدن آب دریاها و اقیانوس‌ها در اثر آب شدن یخ‌های قطبی
· افزایش وقوع بلایای طبیعی مانند سیل و طوفان در اثر گرم شدن زمین و تغییرات آب و هوایی
چگونگی روند کاهش گاز گلخانه‌ای
همانطور که اشاره شد، سهم گاز دی‌اکسید کربن در تشدید پدیده گلخانه‌ای نسبت به سایر گازها بیشتر است؛ در واقع این گاز اصلی‌ترین عامل گرم شدن بیش از حد زمین و به وجود آمدن تغییرات آب و هوایی و اقلیمی به حساب می‌آید. با توجه به اینکه اصلی‌ترین منبع تولید این گاز، سوخت‌های فسیلی مانند زغال سنگ، نفت، بنزین و ... هستند، بهترین راه برای کاهش گازهای گلخانه‌ای استفاده از گزینه‌های جایگزین است. به عنوان مثال، استفاده از انرژی خورشیدی، استفاده از فناوری هسته‌ای برای تولید انرژی، استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت خودروها و صنایع، دفع بهداشتی زباله‌ها، جنگل‌زایی به جای جنگل‌زدایی و به طور کلی استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر از مهم‌ترین اقداماتی هستند که می‌توانند در کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای مؤثر واقع شوند.
در سده‌های اخیر با صنعتی شدن جوامع و استفاده از سوخت‌های فسیلی، روند تولید گازهای گلخانه‌ای و ورود آن‌ها به جو زمین تشدید شده است. در صورتی که این روند ادامه پیدا کند در آینده‌ای نه چندان دور حیات روی کره زمین با تهدید بسیار جدی مواجه می‌شود. به طوری که این امکان وجود دارد، بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری به دلیل ناسازگاری با محیط زیست از بین بروند. کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و جلوگیری از روند فعلی یکی از نگرانی‌های جهانی است که باید هر چه زودتر اقدامات عملی در جهت انجام آن صورت گیرد.
